Geplaatst door Radio Atlantis op zondag 13 oktober 2013 om 18:58
13 oktober 2013 - Etherpiraten kennen we al vanaf het begin van de radio. Formeel dus het uitzenden zonder de daarvoor benodigde vergunning en die was voor een particulier ook niet te verkrijgen. Degenen die zonder overheidstoestemming gebruik gingen maken van etherfrequenties kregen al gauw de benaming piraat mee. Als ik in het woordenboek kijk bij het woord piraat zie ik als betekenis: zeerover, zeeschuimer.
Met name dat laatste is een mooi woord. Overigens is in dit verband ook het fraaie woord boekanier te vermelden en dan hebben we het over een bepaald type piraat. De wat uitgebreidere omschrijving van piraterij is het plegen van een criminele daad van geweld of plundering die wordt gepleegd voor privédoeleinden door de bemanning van een schip op open zee (internationale wateren). De eerste grote professionele piraten waren de zee zenders en zij opereerden vanuit internationale wateren maar een criminelendaad van geweld of plundering, nou nee. Hooguit was er wel eens een onderling vechtpartijtje tussen de concurrenten waarbij inderdaad wat dieptepunten zaten zoals de moord op Reg Calvert van Radio City en de bomaanslag op Radio Northsee International.
Luxemburg - Misschien zou je de term piraat ook kunnen toepassen vanwege het feit dat door deze zee zenders zonder toestemming een etherfrequentie in beslag werd genomen maar de andere kant van het verhaal is dat voor het uitzenden vanuit internationale wateren geen toestemming nodig is. Immers, deze vallen niet onder het gezag van een natie waardoor hier ook geen wetten gelden behalve de summiere van het internationale zeerecht. Overigens is het altijd wat hypocriet geweest dat zee zenders en landpiraten van piraterij werden beschuldigd aangezien de officiële zenders zich ook vaak niet aan hun eigen wetten en afspraken hielden. Deze werden in Europees verband gemaakt, maar zenders als Radio Luxemburg, Radio Vaticaanstad, Radio Moskou en anderen zonden uit met vermogens die tientallen malen hoger waren dan toegestaan.
Een goed bereik van de eigen landgrenzen was de maatstaf voor het toegestane vermogen van een zender en dat zo'n zender dan gedeeltelijk in de buurlanden was te ontvangen was een feit. De kleine staatjes Luxemburg en Vaticaanstad hadden dus genoeg aan kleine vermogens voor hun zenders maar deze hadden in de praktijk zo'n gigantisch vermogen dat ze in heel Europa te ontvangen waren. Luxemburg zond op middengolf uit met een vermogen van 1500 kilowatt. Pure piraterij dus maar over dit alles geen onvertogen woord van de naties die wel de zee zenders aanpakten, waaronder Nederland.
Aan land - De definitie van het woord piraat (het plegen van een criminele daad van geweld of plundering die wordt gepleegd voor privédoeleinden door de bemanning van een schip op open zee (internationale wateren) wordt uiteraard wel koddig als je hiermee het woord piraat plakt op de illegale landzenders. Lang voordat we de zee zenders kenden waren er al piraten aan land. In de jaren dertig van de vorige eeuw kwamen al de eersten en dat was dan op middengolf en soms ook korte golf maar FM was er nog niet. Maar dit alles begon toch pas in de zestiger jaren een grotere vlucht te nemen toen er veel meer piraten kwamen, in die tijd nog steeds op middengolf.
In eerste instantie had het soms wel een negatieve klank bij de bevolking want, werd er regelmatig gezegd, piraten waren met zwaar accent pratende werklozen die met hun uitzendingen de communicatie van het vliegverkeer en de reguliere radiosignalen stoorden. De meeste mensen hadden het maar van horen zeggen want slechts weinigen hadden storing in hun radio-ontvangst vanwege een piraat en opmerkelijk was dat niemand er ooit bij stil stond dat er nooit een vliegtuig neerstortte als gevolg van de "storingen van het vliegverkeer". Maar de overheid en pers deden er in die jaren ook alles aan om de illegale zenders negatief neer te zetten.
RRI - Halfweg de jaren zeventig werd deze vorm van radio maken bij steeds meer mensen populair en kwamen de eerste professionele piraten, voornamelijk nog op middengolf. Ik herinner me uit die tijd (1975) nog Radio Rekken Internationaal dat via de middengolf in een heel groot gedeelte van Nederland was te ontvangen met een goed programma op zondagmiddag. En niet lang daarna ook op zondag op de middengolf een station uit Brabant. Helaas ben ik de naam daarvan vergeten. En vanaf dan kwamen er ook steeds meer piraten op de FM. Het was eerst veelal een beetje "klooien" in de band en verbindingen maken hetgeen inhield dat je een andere zender opriep om te reageren op jouw bericht. Het was in die tijd ook veelal de bezigheid van techneuten die uitprobeerden wat op dit gebied technisch mogelijk was. Het echte radio maken was er nog maar mondjesmaat. Maar langzaam ontstonden dan toch de wat professionelere stations hoewel we daar pas echt van kunnen spreken vanaf einde jaren zeventig.
Unique - Unique en Decibel in Amsterdam, Hofstad in Den Haag en Atlantis in Rotterdam, zij waren de eerste grote FM-piraten. Vanaf einde jaren zeventig/begin jaren tachtig nam de etherpiraterij in Nederland een grote vlucht met duizenden stations in heel het land. Een klein aantal groeiden uit tot professionele grote 24-uurs piraten. Gewoon altijd in de lucht. Deze werden erg populair en dat was makkelijk te verklaren. Nadat aan het einde van de jaren zeventig de zee zenders waren verdwenen hadden we in Nederland nog maar één muziekzender, Hilversum 3, het tegenwoordige 3FM. Dit station herbergde veel publieke omroepen die iedere dag iets anders brachten waardoor het een onduidelijk ratjetoe werd. Ook waren er programma's die niets met Top 40 of popmuziek te maken hadden: Jazz, Sport, Gospel, Country. De piraten brachten de hele dag goed in het gehoor liggende muziek en werden zo populair.
TV - Hetzelfde deed zich begin jaren 80 voor op televisie: We hadden Nederland 1, 2 en 3 maar die zonden niet de hele dag uit. Er konden ook nog wat Duitse televisiezenders worden ontvangen maar al met al was het niet spectaculair. TV-piraten schakelden in als aan het einde van de avond de officiële zenders uit de lucht gingen en brachten dan hun programma's, meestal speelfilms. Deze werden op de regulier tv nauwelijks uitgezonden en de meeste mensen hadden nog geen videorecorder (DVD etc. was er nog niet).
Betuwe - Nog even terug naar eind jaren zeventig/begin jaren tachtig toen de illegale radiostations op FM als paddenstoelen uit de grond schoten. De Betuwse dorpen Andelst, Herveld en Dodewaard waren een broeinest van etherpiraterij en er hebben daar begin jaren tachtig naar schatting zo'n 30 zenders gezeten. De meesten brachten Nederlandstalige muziek (smartlappen) en draaiden enkele uren per week, Radio Invicta was de uitzondering. Het station was een combinatie van hit- en oldiesradio met ook LP-programma's. In het voorjaar van 1983 deed de Wageningse socioloog Dr. J. Lijfering een onderzoek naar de etherpiraten in bovengenoemde drie dorpen. Lijfering en zijn medewerkers hadden met veel betrokkenen gesprekken en bezochten ook enkele keren de studio van Radio Invicta. In 1988 verscheen er een boek over dit onderzoek maar tot op de dag van vandaag heb ik het echter nooit gezien.
27-mc - Dan denk ik nog even terug aan een andere radiovorm, die van 'effe lullen' met elkaar, de wereld van de bakkies. In de eerste helft van de jaren zeventig kwamen er steeds meer 27-mc zenders waarmee mensen de mogelijkheden kregen om door middel van een simpele zender en antenne een praatje met elkaar te maken. Illegaal en dus bestempeld als piraterij. Het werd zo populair dat de overheid in 1975 besloot dit bij wet strafbaar te maken en wie herinnert zich nog de storm van protest die er toen opstak ?
In het hele land werden er protestacties gevoerd. Er werden duizenden handtekeningen aangeboden aan de minister Harry van Doorn die het jaar daarvoor zee zender Veronica had getorpedeerd en er stond zelfs een protestplaatje in de Tipparade, uitgevoerd door het groepje "De 27Mc'ers" waarbij ook Igance Kuppens van het latere Keizerstad Radio betrokken was. Maar de minister besliste dat deze hobby alleen nog maar zou zijn toegestaan voor degenen die na studie een echt zenddiploma wisten te behalen. Een maatregel die enkele jaren later weer werd ingetrokken, vanaf dan kon je tegen betaling een zendmachtiging halen op het postkantoor.
Bron: medianostalgie.nl
Door: Nico Fintelman (Smits)
Foto onder: RCD'er op pad in Rotterdam in 1938 - Foto: Nationaal Archief / collectie Spaarnestad
Foto boven: 15-jarige korte golf piraat in Den Bosch in 1934 - Foto: Nationaal Archief / collectie Spaarnestad